Temettuat Defterlerine Göre 1844-45 Yılı Geyve Kazası Camiikebir Mahallesi-2
Editör
Temettuat sayımları için görevlendirilen Muhassıllara uymaları gereken noktaları bildiren Talimat-ı Seniyye ve bir de tezkire veriliyordu. Buna göre önce köy ahalisinin emlak ve akarı ile verecekleri verginin yaklaşık miktarı belirlendikten sonra asıl kazada bulunan halkın emlak ve akarı hatır ve gönüle bakılmayacak ve bir fert bile istisna tutulmayacak, hakkaniyetle tahrir olunmalı deniyordu. Yine aynı tezkirede kazanın ileri gelenleri; müftü, hatip, imam vb. eskiden beri vergi vermedikleri için şimdi karşı gelebilirlerdi. Fakat muhassıllar kazada emlaki olan kim olursa olsun vergi vermesini sağlamaya çalışacaklar, ellerinde eğer berat veya emr-i âli varsa alacaklardı. Bu kişilerin istisna tutulması ile halkın tepki vermesinden çekinilerek bu kişilerin gerekirse mahkemeye sevk edilmeleri ve cezalandırılmalarına karar verildi.
Bu herkesin kazancına göre vergi alınması usulü Tanzimat Fermanındaki eşitlik ilkesine dayanarak uygulamaya konulmuş, Tanzimat'ın cari olduğu yerlerde 1840-1845'te iki sayım yapılmış Temettüat Defterleri bu sayımlar sonucu oluşmuştur. İşte bu sayımlar Osmanlı taşrasının anlaşılmasına yönelik önemli istatistikî bilgiler sunar.
Bu yazımızda Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağı Geyve Kazasına tabi Camiikebir Mahallesi’ne ait Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Nezareti Varidat Kalemi defterlerinden 3686 numaralı Hicri 1261 (1845) tarihli defterde kayıt altına alınmış hane sahiplerinin bilgilerini siz Geyvelilerin istifadesine sunacağız.
CAMİİKEBİR MAHALLESİ HANE SAHİPLERİ İSİMLERİ
Hane NoADIMESLEĞİGELİRİ(krş)
1Süleyman oğlu Mehmet Reşit Efendiİmam1725
2Semerci Ahmet oğlu AbdullahZiraat Ashabından1500
3Kethüda oğlu Hafız MehmetZiraat Ashabından2250
4Çavuş Mustafa oğlu Hüseyin8 yaşında çocuk200
5Bostan Osman oğlu EthemTalebe-i Ulumdan3500
6Benekli Ahmet oğlu AhmetZiraat Ashabından1500
7Numan oğlu Hacı MehmetSemerci1600
8Kara veli oğlu Hacı MehmetCabacı 1300
9İmam Hasan oğlu HasanRençber 1500
10Ali oğlu Semerci MehmetSemerci1500
11Hacı Emin oğlu Hacı MehmetDuhancı2500
12Hacı Mehmet oğlu HüseyinDuhancı2000
13İmam Hüseyin oğlu MehmetCabacı750
14Derzi Ahmet oğlu Hafız AbdullahCabacı1650
15Derzi Yusuf oğlu Ali UstaDerzi Esnafından 1200
16Kasap Osman oğlu İbrahimRençber1200
17Ayvaz Feyzullah oğlu HasanZiraat Ashabından2750
18Fersiz Ali oğlu MehmetCabacı1200
19Kuru Bekir oğlu MehmetCabacı1200
20?Çotur Halil oğlu Hasan oğlu Sürücü1200
21Kuru İbrahim oğlu HüseyinCabacı1700
22Güllü Ahmet oğlu Sait ÖmerCabacı1700
23Küçük Osman oğlu Ali'nin Mustafa7 yaşında çocuk2000
24Mütevelli Ahmet oğlu EthemRençber1700
25Hafız Ali oğlu Mustafanın AliCabacı750
26Ayvaz Feyzullah oğlu HüseyinBelirtilmemiş3250
27Bakkal Mehmet oğlu ArifBakkal1600
28Semerci Ahmet oğlu AhmetZiraat Ashabından1500
29Benli Hasan oğlu Hacı OsmanCabacı600
30Osman oğlu Birinci AhmetCabacı1250
31Sarı İbrahim oğlu Mehmedin HüseyinCabacı1500
32İnekçi Ali oğlu Halis?Cabacı1700
33Benli Hasan oğlu MustafaCabacı1500
34Kara Halil oğlu İbrahimDuhancı1500
35Benli Osman oğlu MehmetTahsildar800
36Ali oğlu Mumucu AhmetKahveci1350
37Erzurumlu Hüseyin oğlu Hacı MustafaCabacı1700
38Yusuf oğlu Mirahor MehmedZabtiye1500
39Mustafa oğlu Duhancı Mehmet AğaKahveci800
40Ömer oğlu İğneli AliBakkal1600
41Kara Müezzin oğlu Mustafanın Ahmet10 yaşında çocuk500
42Kara Müezzin oğlu Alinin Ethem8 yaşında çocuk500
43İbrahim oğlu Küçük MehmetZabtiye800
44Rumilili Hüseyin oğlu Molla AliKahvede Çırak1000
45Sadık oğlu Kadaifci MustafaKadaifci1300
46Tuzcu Mehmet oğlu HüseyinCabacı1200
47Sadık oğlu Derzi AhmetDerzi 1000
48Abdi Bey oğlu HüseyinCabacı1500
49Mustafa Bey oğlu MehmetCabacı1500
50Mustafa Bey oğlu BekirRençber1000
51Ayvaz Mehmet oğlu HüseyinTuğlacı750
52Kaldırdak? Hüseyin oğlu AliKahvede Çırak1000
53Molla Süleymen oğlu Mustafa6 yaşında çocuk300
54Sunturlu?? Zevcesi Abdullah Kızı Ayşe--------750
55İnce Ahmet oğlu MehmetDebbağ 1700
56Bolulu Mehmet oğlu Hacı MustafaCabacı1350
57Şahbal Mustafa oğlu AbdullahCabacı750
58Ali Osman oğlu AbbasCabacı750
59Ilıcalı Abdullah oğlu MehmetCabacı1700
60Güllü Ahmet oğlu AliZabtiye1250
61Rumilili Abdullah oğlu Dülger AhmetDülger 500
62Dalkavuk Mehmet oğlu Latif6 yaşında çocuk2000
63Çalık Mehmet oğlu Osman6 yaşında çocuk3000
64Kale Beyi Süleyman kızı Şerife--------700
65Hacı Süleyman oğlu HasanKahvede Çırak1000
66Kulaksız Ahmet oğlu MehmetArabacı1000
67?? Mehmet oğlu SüleymanBerber Çırağı500
68Usta hasan oğlu Alinin HasanRençber750
69Kel Berber Mustafa oğlu Ali Berber1200
70Keçeci Ali Kerimesi Şerife--------750
71Kara İbrahim oğlu AhmetZiraat Ashabından1800
72Ali oğlu Kâtip AliDeğirmenci1700
73Sarı Halil oğlu AliCabacı1250
74Bağcığazlı Hasan oğlu MehmetZiraat Ashabından750
75Mehmet oğlu Kethüda EminZabtiye650
76Kürtzade Ali oğlu HasanZiraat Ashabından1500
77Ahmet oğlu Hacı MustafaCabacı1000
78Osman oğlu Çineli AliBargirci1200
79Hacı Osman Zevcesi Sadık kızı Fatma-------1200
80Osman oğlu Çil MustafaCabacı500
81Ebu Bekir oğlu MustafaRençber1500
1844-45 yılı Temettuat kayıtlarına göre Camikebir Mahallesi 81 haneden oluşmaktadır. Vergisi 24461 kuruş temettuatı 105.775 kuruştur. Yukarıdaki tabloda belirtilen yıllık gelir miktarıkişilerin öşür gelirleri, temettuatı, hayvan gelirleri varsa ticaretinden gelirleri belirtilerek toplam olarak defterlere ayrıntılı bir şekilde kaydedilmiştir.
Hane sahiplerinin isimlerine baktığımızda Geyve dışından gelen kişilerin olduğunu görmekteyiz. Erzurumlu Hüseyin, Rumilili Abdullah, Bolulu Mehmet, Rumilili Hüseyin gibi. (Rumeli Anadolu’nun Türk yurdu olmazdan evvel Anadolu’ya verilen isim olarak biliniyor. Rumeli veya Rum diyarı Osmanlı döneminde Orhan Bey döneminde bugünkü Trakya topraklarının ardından Balkan topraklarının fethi ile Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarına verilen isim olmuştur. Bugün dar anlamda Rumeli adı, İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakasına verilmektedir.)
Hane sahiplerinin isimlerinde kullanılan sıfatlar da dikkatimizi çekmektedir. Dalkavuk Mehmet, Kulaksız Ahmet, Güllü Ahmet, Kaldırdak? Hüseyin, Benli Osman, Fersiz Ali, Benekli Ahmet gibi. Kullanılan bu sıfatlar kişilerin fiziksel özelliklerine göre defter kâtipleri tarafından yazılmıştır. Bu sıfatların veya unvanların bir kısmı ise o yörede kişilerin tanınması için kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra soyadı kanunu ile bu unvanların kişilere soy ismi olarak verildiğini biliyoruz.
Yine Temettuat defterlerindeki kayıtlar sayesinde kişilerin şecerelerine ulaşmak da mümkündür. Camiikebir mahallesi hane sahipleri isimlerinden oğul, baba ve dede isimlerini öğrenebiliyoruz. Örneğin 14 nolu hane sahibi Hafız Abdullah’ın 47 numaralı hane sahibi Sadık oğlu Terzi Ahmet’in oğlu olduğunu anlayabiliyoruz. Hafız Abdullah, babası Terzi Ahmet, babası Sadık.
Temettuat defterlerindeki kişilerin meslekleri dönemin Geyve’sine dair ekonomik bilgiler de vermektedir. Kişilerin hangi mesleğe sahip olduklarını, yetiştirdiği tarım ürünlerini, sahip olduğu hayvan miktarlarını ve hayvan cinslerini, bunlardan yıllık ne kadar kazanç sağladığını, kimin ne kadar arazisi olduğunu Temettuat defterlerinden öğrenebiliyoruz.
Geyve’nin şehir yaşamını oluşturan Camiikebir mahallesinde yaşayanların meslek dağılımı şöyledir:
Meslek Adı:Hane sayısı
Ziraat Ashabından (çiftçi) : 8
Cabacı : 24
Rençber: 6
Duhancı: 3
Derzi: 2
Debbağ: 1
Dülger: 1
Bakkal: 2
Kahveci: 2
Kahvede çırak: 3
Bargirci: 1
Berber: 2
Berber çırağı: 1
Zabtiye: 3
Arabacı: 1
Semerci: 2
Tuğlacı: 1
Değirmenci: 1
İmam: 1
Tahsildar: 1
Talebe-i Ulumdan: 1
Kadaifci: 1
Meslek dağılımına baktığımızda Camiikebir mahallesinde yaşayanların 1/4’üne yakını Cabacı (24 hane) olarak karşımıza çıkmaktadır. Geyve’de 1844 yılında bu işle geçimini sağlayan hane sayısı bir hayli fazladır. Günümüzde ise bu mesleği yapan kalmamıştır. Yine artık günümüzde olmayan mesleklerden Duhancı, Dülger, Debbağ, Semerci, Değirmenci mesleklerini sayabiliriz.
Camiikebir mahallesinde şehir yaşamı gereği olarak Bakkal, Berber, Kahveci, Zabtiye, Arabacı, Bargirci (Beygirci) gibi meslekler karşımıza çıkmaktadır. Tarım ile uğraşan hane sayısı ise 8 hanedir.
Kişilerin meslekleri köylere ve şehirlere göre değişiklik gösterse bile bugün olduğu gibi Tanzimat döneminde de Geyve bir tarım bölgesidir. Halk geçimini topraktan sağlamaktadır. Bir farkla ki bugün sebze ve meyve yetiştiren Geyveliler, 1844 yılında daha çok arpa, buğday, çavdar, darı, nohut gibi hububat üretmektedir. Meyvecilik anlamında üzüm bağları bugün olduğu gibi 1845 yılında da önemini korumaktadır. Bugün üretimi olmayan ipekböcekçiliği ve pamuk üretimi dönemin önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır.
Camiikebir mahallesinde geçimini tarımla sağlayan kişilerin yetiştirdiği ürünler arasında buğday, arpa, nohut, ipekböceği, pamuk, soğan olarak sayabiliriz.
Camikebir Mahallesi Ekilen Arazi ve Gelirleri:
AraziDönümGeliri Kuruş
1.Ekilen Arazi42915683
2.Ekilmeyen arazi273----
3.Bağ665570
4.İpekböceği29671490
5.Pamuk 471295
6.Soğan274260
7.Bostan2170
Defterlerde ekilen araziler ile ekilmeyen araziler ayrı arı belirtilmiştir. Ekilen araziler içinde hangi ürünün yetiştirildiği bazı yerlerde arazinin başında “Mezruğ Harir(İpekböceği)”, “Mezruğ Soğan”, “Mezruğ Bostan” şeklinde bazı yerlerde ise sadece “MezruğBağçe” olarak belirtilmiştir.
Hayvan çeşitliliği bakımından Camikebir Mahallesinde büyükbaş hayvan ve taşıma hayvanlarının olduğunu küçükbaş hayvanlarının ise yetiştirilmediğini görmekteyiz.
Yetiştirilen HayvanAdediSüt Geliri
1.Kara Sığır Öküzü 11
2.Kara Sığır İneği26 858
3.Camus Öküzü(Manda)8
4.Camus İneği14 680
Taşıma Hayvanları: Adedi
1.Merkep 4
2.Ester (Katır) 2
3.Bargir(Beygir)2
4.Kısrak1
Caba: Kastamonu dilinde topraktan yapılan tombul tencere, Güveç: Toprak tencere.
Cabacı: Topraktan çömlek yapan kişi.
Rençber: Farsça(Renc; sıkıntı, zahmet. Ber; çeken) Tarla ve bahçede yahut başka işlerde kazmak veya taş, toprak taşımak gibi işlerde çalıştırılan gündelikçi. Amele, ırgat. Çiftçi
Duhancı: Tütüncü
Debbağ: Eski dilde deri işleyen kişiye verilen isimdi, bu işin yapıldığı yere de debbağhane denirdi.
Dülgerlik: Ahşap bina inşaatı konusunda uzmanlaşan meslek kolu.
Bargir: Farsça yük ve binek hayvanı, Beygir.
İmrahor, Osmanlı'da padişahın atlarına bakmakla görevli olan saray görevlisi. Mirahur ve mirahor isimleri de aynı anlamı içermektedir.
Yavuz Şengül
Mustafa Hamdullah ERGİN
GEYVE HABER
